در افسانه‌ها و اساطیر ایرانی، آتش و آتشکده‌ها نقشی بسیار مهم و زیبا ایفا می‌کند. آتش بهرام یا آتش مقدس، به عنوان برترین نوری که در ایران باستان وجود داشت، به عنوان یکی از نمادهای مهم همبستگی و اتحاد در این فرهنگ شناخته می‌شد. این آتش با ساختار خاص خود و نگهداری و روشن نگهداشتن آن، از سایر آتش‌ها متمایز می‌شد.

در گذشته، در ایران باستان (قبل از آمدن اسلام)، سه آتشکده مهم با آتش‌های مقدس بهرام وجود داشت که هر کدام نقش ویژه‌ای در جامعه داشتند.

۳ آتشکده باستانی با آتش بهرام

آتشکده آذرفرنبغ: آتشکده‌ای بود که به ویژه برای قشر موبد اختصاص داشت. این آتشکده نمادی از ارتباط بین بشر و معبود و اهمیت نیروی روحانی در جامعه بود. مکان آتشکده آذرفرنبغ در موقعیت ۲۸°۰۸’۵۲.۲” شمالی و ۵۳°۳۱’۲۸.۷” شرقی قرار داشت.
آتشکده آذر برزین‌مهر: این آتشکده به عنوان محلی برای کشاورزان و صنعتکاران بود. آتش مقدس در اینجا نمادی از ارتباط بین زمین و آسمان، بین کشاورزی و صنعت بود. مکان آتشکده آذر برزین‌مهر در ۳۶°۲۰’۳۴.۰” شمالی و ۵۷°۲۰’۵۵.۴” شرقی قرار داشت.
آتشکده آذرگشسپ: این آتشکده به خاطر ارتباطش با شاهان و نظامیان، به ویژه در محوطه تخت سلیمان، بسیار اهمیت داشت. آتش مقدس در این آتشکده نماد قدرت نظامی و حکومت بود. مکان آتشکده آذرگشسپ در ۳۶°۳۶’۱۸.۷” شمالی و ۴۷°۱۴’۰۵.۰” شرقی واقع شده بود.

از این سه آتشکده باستانی ایران، تنها خرابه‌ای از آن‌ها به جا ما مانده است، اما با توجه به مکان قرارگیری آن‌ها، انتخاب جالبی صورت گرفته است. در واقع، این سه آتشکده در سه گوشه مختلف ایران کنونی قرار داشته‌اند.

اگر به مختصات جغرافیایی هر یک از آتشکده‌ها نگاهی بیندازیم، این راز بی‌پاسخ می‌ماند که چگونه این سه آتشکده، در گذشته‌ای دور و با این فواصل، یک مثلث زیبا در مرکز ایران را تشکیل می‌دهند. فاصله آتشکده آذرفرنبغ تا آتشکده آذر برزین‌مهر حدوداً ۹۷۷.۳۵ کیلومتر است، فاصله آتشکده آذرفرنبغ تا آتشکده آذرگشسپ حدوداً ۱۱۰۸.۳۶ کیلومتر و فاصله آتشکده آذرگشسپ تا آتشکده آذر برزین‌مهر حدوداً ۹۰۶.۴۸ کیلومتر است.

موقعیت سه آتشکده باستانی ایران نسبت به یکدیگر

شاید هرگز یک توضیح کامل برای این مسئله وجود نداشته باشد. تشکیل یک مثلث کامل با فواصل حدوداً ۱۰۰۰ کیلومتر در هر ضلع، یک تناسب بسیار دیدنی و شگفت‌انگیز است که می‌تواند تخیل هر بیننده‌ای را به خود جلب کند. با وجود دوری و فاصله، این آتشکده‌های باستانی یک رابطه معنوی و هنرمندانه را با یکدیگر داشته‌اند و بیانگر اتحاد و همبستگی در فرهنگ و تمدن ایران باستان بوده‌اند.

مطمئناً، وجود این آتشکده‌ها در نقاط استراتژیک ایران باستان، تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله مذهب، اقتصاد و نظام سیاسی بوده است. آتش‌های مقدس نه تنها نمادی از اعتقادات و مقدسات این مردم بودند، بلکه نقش مهمی در تنظیم ساختار اجتماعی و ارتباطات اجتماعی داشتند. به عنوان نمادهایی از قدرت، روحانیت و نظامی‌گری، آتشکده‌ها به یک ارجحیت و ویژگی منحصر به فرد در هر نقطه از ایران باستان دست یافته‌اند.

اگرچه جز ویرانه‌ای از آتش‌های مقدس باقی نمانده است، اما دیدن موقعیت باستانی آن‌های روی نقشه حداقل برای من رویایی است.

پی‌نوشت: وسط کار با Google Earth Engine و ChatGPT برای اینکه اینا رو به هم وصل کنه و حساب کتاب کنه، یادگرفتم فاصله‌های روی زمین رو اگر بخواهیم درست حساب کنیم از چیزی به اسم فرمول هاورسین باید استفاده کرد. جالب بود که ChatGPT درست محاسبه نمی‌کرد و کلی طول کشید تا یاد گرفت. در اصل با کمک معکوس کردن کدهای Google Earth Engine یاد گرفت که چطور حساب کنه.

“Distance between Adur Farnbag and Adur Burzen-mihr: 977.35 km”
“Distance between Adur Farnbag and Adur Gushnasp: 1108.36 km”
“Distance between Adur Burzen-mihr and Adur Gushnasp: 906.48 km”
“Distance from Adur Farnbag to centroid: 627.61 km”
“Distance from Adur Burzen-mihr to centroid: 508.67 km”
“Distance from Adur Gushnasp to centroid: 591.44 km”
“Area inside the polygon: 422675.28 sq km”

Adur Farnbag:
28.147827979983337, 53.524625088217846
28°08’52.2″N 53°31’28.7″E

Adur Burzen-mihr:
36.34278554132206, 57.34871224576224
36°20’34.0″N 57°20’55.4″E

Adur Gushnasp:
36.605180479843526, 47.23471195624671
36°36’18.7″N 47°14’05.0″E

تحلیل هندسی مختصات

برای تحلیل مختصات به صورت هندسی و تعیین اینکه آیا ویژگی جالبی در آن‌ها وجود دارد، می‌توانیم چندین مرحله را دنبال کنیم. این شامل بررسی روابط فضایی، فاصله‌ها بین آن‌ها، و الگوها یا هم‌راستایی‌های احتمالی است. در اینجا رویکرد جامعی برای تحلیل آورده شده است:

مراحل تحلیل هندسی

تبدیل مختصات به فرمت قابل استفاده:مختصات داده شده به صورت درجه‌های دهدهی هستند. ما از این مقادیر مستقیماً برای محاسبات استفاده خواهیم کرد.
- آدور فرنباگ: 28.147828° شمالی، 53.524625° شرقی
- آدور بورزن‌مهر: 36.342786° شمالی، 57.348712° شرقی
- آدور گشنسب: 36.605180° شمالی، 47.234712° شرقی
محاسبه فاصله‌ها:استفاده از فرمول هاروسین برای محاسبه فاصله دایره عظیم بین هر جفت نقطه. فرمول هاروسین به شکل کروی زمین توجه دارد.
تعیین موقعیت نسبی:نقاط را بر روی نقشه قرار دهید تا موقعیت نسبی آن‌ها را بصری کنید. بررسی کنید که آیا هم‌راستایی‌ها یا الگوهای هندسی قابل توجهی وجود دارد.
بررسی عرض و طول جغرافیایی:مقادیر عرض و طول جغرافیایی را مقایسه کنید تا ببینید آیا الگوهای عددی جالب یا هم‌راستایی وجود دارد.

محاسبات دقیق

1. فرمول هاروسین برای فاصله

فرمول هاروسین فاصله بین دو نقطه بر روی زمین را با توجه به عرض و طول جغرافیایی آن‌ها محاسبه می‌کند:

        a = sin²(Δφ/2) + cos(φ1) ⋅ cos(φ2) ⋅ sin²(Δλ/2)
        c = 2 ⋅ atan2(√a, √(1−a))
        d = R ⋅ c

که در آن:

φ₁ و φ₂ عرض جغرافیایی‌ها به رادیان هستند.
λ₁ و λ₂ طول جغرافیایی‌ها به رادیان هستند.
Δφ اختلاف عرض‌ها است.
Δλ اختلاف طول‌ها است.
R شعاع زمین است (شعاع متوسط = 6371 کیلومتر).

2. محاسبه فاصله بین هر جفت:

آدور فرنباگ به آدور بورزن‌مهر
آدور فرنباگ به آدور گشنسب
آدور بورزن‌مهر به آدور گشنسب

مثال محاسبه

در اینجا مثالی از نحوه محاسبه فاصله با استفاده از فرمول هاروسین بین آدور فرنباگ و آدور بورزن‌مهر آورده شده است:

        تبدیل درجه‌ها به رادیان:
        φ1 = 28.147828° × π/180
        λ1 = 53.524625° × π/180
        φ2 = 36.342786° × π/180
        λ2 = 57.348712° × π/180
        
        محاسبه تفاوت‌ها:
        Δφ = φ2 - φ1
        Δλ = λ2 - λ1
        
        اعمال فرمول هاروسین:
        محاسبه a
        محاسبه c
        محاسبه d = R ⋅ c

با دنبال کردن این مراحل، می‌توانیم فاصله‌ها را تعیین کرده و ویژگی‌های هندسی مختصات را بررسی کنیم.